ÇEK NEDİR ?
Çek, unsurları kanunda düzenlenen kayıtsız şartsız ödeme araçlarından birisidir. Genelde ticari hayatta, ticari mal alımında veya borç ödemesinde para yerine kullanılmaktadır. Çek tanımından sonra; çeki kaybeden kişi ne yapmalıdır/çek kaybolması durumunda ne yapılır, çeki çalınan kişi ne yapmalıdır, çek iptali nedir sorularına cevap vermeye çalışacağız.
Çekin geçerlilik şartları TTK madde 780’de düzenlenmiştir. Buna göre
MADDE 780 – (1) Çek;
a) Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
c) Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,
d) Ödeme yerini,
e) Düzenlenme tarihini ve yerini,
f) Düzenleyenin imzasını,
g) Banka tarafından verilen seri numarasını,
h) Karekodu,
içerir.
(2) Çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere karekod aracılığıyla erişim sağlayabilir. Karekodile;
a) Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
b) Çek hesabı sahibinin tacir olması halinde, ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
c) Çek hesabı sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı,
d) Çek hesabı sahibine ait bankalara ibraz edilmemiş çek adedi ve tutarı,
e) Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adedi ve tutarı,
f) Son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
g) İbraz edilen ilk çekin ibraz tarihi,
h) İbraz edilen son çekin ibraz tarihi,
ı) İbrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,
i) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarları,
j) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
k) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören son çekin ibraz tarihi,
l) Çek hesabı sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,
m) Her bir çek yaprağı ile ilgili olarak tedbir kaydı olup olmadığı,
n) Çek hesabı sahibi tacirse, iflasına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi,
çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.
(3) İkinci fıkrada belirtilen verilere ulaşılmasını sağlayacak karekod okutma ve bilgi paylaşım sistemi 5411 sayılı Kanunun ek 1 inci madde hükmü uyarınca kurulan Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi tarafından oluşturulur. Risk Merkezi sistemdeki verileri, 5411 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesinin on birinci fıkrası uyarınca bilgi alışverişini gerçekleştirdiği şirket ile paylaşmaya yetkilidir. Bu yetki kullanıldığı takdirde sistem bilgilerin paylaşıldığı şirket nezdinde kurulabilir.
(4) Çekte yer alacak MERSİS numarası ile karekodun tanım ve içerikleri ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığının müştereken çıkaracağı tebliğle belirlenir.
ÇEK HANGİ HALLERDE ZİYAA UĞRAR (ZAYİ OLUR)?
Çek düzenlenip lehtara teslim edildikten sonra veya teslim aşamasında çeşitli nedenlerle lehtarın himayesinden çıkabilmektedir. Örneğin, çekin herhangi bir nedenle kaybolması, yanması, tahrif olması veya çekin bulunamaması ya da çekin çalınması veya teslim aşamasında kargonun çalınması ya da kaybolması gibi nedenlerle çek zayi olabilir.
ÇEKİN ZAYİ OLMASI NEDİR ?
Çekin zayi olması nedir sorusuna bir üst başlıkta cevap verilmiştir. Ancak daha açık ve basit bir anlatımla çekin zayi olması şöyle de açıklanabilir:
Çekin zayi olması, lehtarın herhangi bir nedenle çekten yararlanamaması yani çeki kaybetmesi veya çeke ulaşamaması diyebiliriz.
ÇEKİ KAYBEDEN KİŞİ NE YAPMALIDIR/ÇEK KAYBOLMASI DURUMUNDA NE YAPILIR ?
Çeki zayi eden/çeki kaybeden kişi ne yapmalıdır sorusuna cevap verebilmek için önce çeke ne olduğunun bilinmesi gereklidir.
- Çek çalınmışsa, bu durumda çeki çalınan kişi tarafından yetkili Cumhuriyet Savcılığında suç duyurusunda bulunmak ve çekin ödenmesinin durdurulması için hemen suç duyurusunda bulunulması gereklidir. Ayrıca çeki çalınan kişi tarafından hukuk mahkemesinde çekin iptali için çek zayi davası açılmalıdır.
- Çek kaybolduysa ve çekin çalınıp çalınmadığından emin olunamıyorsa çek çalınmış gibi hareket ederek suç duyurusunda bulunulması gereklidir. Ayrıca çeki kaybolan kişi hukuk mahkemesinde çekin iptali için çek zayi davası açılmalıdır.
- Çek yandıysa, tahrif olduysa, çek yırtıldıysa yani bir sebeple çek kullanılamaz hale geldiyse, bu durumda çekle ilgili savcılık süreci olmayacaktır. Zira bu durumda kötü niyetli bir kişinin eylemi söz konusu değil sadece çek bir sebeple kullanılamaz hale gelmiştir. Bu durumda hukuk mahkemesinde çekin iptali için çek zayi davası açılmalıdır.
ÇEKİ ÇALINAN KİŞİ NE YAPMALIDIR/ÇEKİM ÇALINDI NE YAPMALIYIM ?
Çek çalınmışsa, bu durumda çeki çalınan kişi yetkili Cumhuriyet Savcılığında suç duyurusunda bulunmak ve çekin ödenmesinin durdurulması için hemen suç duyurusunda bulunulması gereklidir. Ayrıca çeki çalınan kişi hukuk mahkemesinde çekin iptali için çek zayi davası açılmalıdır.
Çek kaybolduysa, çekin çalınıp çalınmadığından emin olunamıyorsa çek çalınmış gibi hareket ederek suç duyurusunda bulunulması gereklidir. Ayrıca hukuk mahkemesinde çekin iptali için çek zayi davası açılmalıdır.
ÇEK İPTAL DAVASINI KİMLER AÇABİLİR ?
Çek iptal davasını sadece menfaat sahibi hamil açabilir. Bu kişi genelde lehine çek düzenlenen lehtardır. Ancak ticari hayatta bazen lehtar çeki cirolayıp üçüncü kişilere verebilmektedir. Bu durumda çeki son elinde bulunduran ciranta yani kendisine çek ciro edilerek teslim edilen kişi iptal davasını açabilir.
Çek iptal davası ya da diğer adıyla çek zayi davası açılmadan önce sürecin netleştirilmesi, ondan sonra dava aşamasına geçilmesi gereklidir. Aksi halde çek iptal davasında, mahkeme davacının hak sahibi olmadığı kanaatiyle davanın reddine karar verebilir ve telafisi imkansız zararların doğmasına yol açabilir.
BOŞ ÇEK YAPRAĞI YA DA KOÇANIN KAYBOLMASI DURUMUNDA ÇEK İPTALİ MÜMKÜN MÜDÜR ?
Boş çek yaprağı ya da koçanının kaybolması halinde çek iptali mümkün değildir. Zira boş çek koçanı kanunda tanımlanan unsurları ihtiva etmemektedir. Yani kanun nezdinde geçerli çek değildir. Dolayısıyla kanunla izin verilen çek zayi yani çek iptal davasının görülmesi mümkün değildir. Böyle bir dava açılması halinde, izah edilen nedenlerle açılan dava reddine karar verilecektir.
ÇEK İPTAL DAVASI NEDİR ?
Çek iptal davası, kanundaki şartlara sahip çekin herhangi bir nedenle hak sahibinin elinden rızası dışında çıkması halinde çekin iptali açılan davadır. Bu davada hak sahibi, belli şartları sağlayarak elinden rızası dışında çıkan çekin iptalini mahkemeden talep edebilir. Mahkeme ise şartların varlığı halinde çekin iptaline karar vermektedir. Bu durumda TTK madde 651’de aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
MADDE 651 – (1) Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir.
(2) Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.
ÇEK İPTAL DAVASI NE KADAR SÜRER ?
Çek iptal davası, davanın açıldığı mahkemenin iş yüküne, çalışma hızına ve dosyanın iyi takip edilip edilmemesine göre değişiklik göstermektedir. Ancak genel olarak iyi takip edilen bir dosyada, 6-8 aylık bir zaman diliminde tüm sürecin tamamlanması mümkün diyebiliriz.
ÇEK İPTAL DAVASINDA NE KADAR AVUKATLIK ÜCRETİ ÖDENİR ?
Çek iptal davasında iki yargılama masrafı ortaya çıkmaktadır.
Bunlardan ilki mahkeme harçları, ilan giderleri ve teminat bedeli. Yargılama gideri davanın açıldığı tarihteki harç miktarlarına ve ilan ücretlerine göre değişiklik göstermektedir.
İkinci yargılama gideri ise avukatlık ücretidir. Avukatlık ücreti, davanın açıldığı tarihteki avukatlık asgari ücret tarifesinin altında kalmamak kaydıyla belirlenmektedir. Bu husustaki detaylı yazımızı buradan okuyabilirsiniz.
Bu sebeple çek iptal davasında ne kadar avukatlık ücreti ödenir sorusuna, davanın açıldığı tarihe göre cevap verilmesi doğru olacaktır.
Selçuklu Hukuk Bürosu olarak ticaret ve şirketler hukukunda (şirket avukatı olarak) verilen hizmetlerimize buradan ulaşabilirsiniz.
